Η 1η Απριλίου
ταυτίστηκε διεθνώς με το έθιμο της «Πρωταπριλιάς - Fools’ Day». Την ημέρα αυτή τα
ΜΜΕ παρουσιάζουν ως ειδήσεις διάφορα αθώα ψέματα και ο κόσμος προσπαθεί να τα
εντοπίσει. Ενδεχομένως είναι η μοναδική ημέρα κάθε έτους, που οι πολίτες
ευρίσκονται σε κριτική εγρήγορση προσπαθώντας να αποδομήσουν, έστω και
επιφανειακά, την ειδησεογραφία. Τις υπόλοιπες ημέρες, όμως, τι γίνεται;
Τις υπόλοιπες
ημέρες ο κόσμος βρίσκεται βυθισμένος σ’ έναν αχανή ωκεανό πληροφοριών
αδυνατώντας να φιλτράρει τις άχρηστες από τις χρήσιμες πληροφορίες, τις αληθείς
από τις ψευδείς ειδήσεις. Ενημερώνεται, κυρίως, διαμέσου των Μέσων Κοινωνικής
Δικτύωσης παραμένοντας συνεχώς συνδεδεμένος, αφού φοβάται μήπως χάσει όλα αυτά
που ασταμάτητα συμβαίνουν (Fear
Of Missing Out). Ταυτόχρονα, ως σύγχρονος παραγωγοκαταναλωτής μιντιακών περιεχομένων,
αναπόφευκτα καταναλώνει τις ψευδείς και άχρηστες πληροφορίες, τις διαμοιράζει
και ενίοτε τις κατασκευάζει.
Στο πλαίσιο αυτό, η
αλήθεια και το ψέμα συμπυκνώνονται σε ένα αδιαίρετο και θολό προϊόν, το οποίο
συμπληρώνεται με προσωπικές πεποιθήσεις και προκαταλήψεις. Ο διαχωρισμός τους
είναι δύσκολος. Απαιτεί χρόνο και κόπο, που στην εποχή των καταιγιστικών
στιγμών, αποσπασματικών εμπειριών και του γρήγορου χρόνου είναι υπόθεση
βασανιστική. Αξίζει, όμως, τον κόπο μια τέτοια προσπάθεια; Μας ενδιαφέρει,
τελικά, η αλήθεια;
Καταρχάς, η αλήθεια
είναι μια ουσιωδώς επίμαχη έννοια. Κάθε είδηση είναι το αμάλγαμα πολλών οπτικών,
πολλών διαφορετικών αληθειών, αφήγηση μιας ιστορίας. Δεν επικρέμεται από πάνω
και κατόπιν μας προσφέρεται έτοιμη για χώνεψη. Κατασκευάζεται σε ένα πλέγμα
πολιτικών, ιδεολογικών, οικονομικών, κοινωνικών και άλλων σκοπιμοτήτων και
ακολούθως, φιλτράρεται και νοηματοδοτείται από τις προϋπάρχουσες γνώσεις, τα
βιώματα, τις πεποιθήσεις, τις προκαταλήψεις, το πολιτισμικό υπόβαθρο του καθενός.
Πώς μπορεί τότε κάποιος δημοσιογράφος να σταθεί αμέτοχος μπροστά στο γεγονός και
να το μεταφέρει με αντικειμενικότητα ως αδιαμφισβήτητη αλήθεια; Πέραν τούτου,
είναι λογικό και εφικτό να αναμένουν οι πολίτες από τους δημοσιογράφους να λένε
την αλήθεια; Η αλήθεια μπορεί να αποκοπεί από το πλαίσιό της και ανεπηρέαστα να
μεταφερθεί συσκευασμένη στις οθόνες των Μέσων; Θεωρώντας αδύνατο να συμβεί
αυτό, καθίσταται αναγκαίο να ενδυναμωθεί ο ρόλος των πολιτών στον έλεγχο των
ειδήσεων. Εξ αυτού χρειάζεται να καλλιεργήσουν δεξιότητες και να αποκτήσουν
εργαλεία που θα τους επιτρέπουν να αντικρίζουν κριτικά τα μιντιακά προϊόντα,
κάθε ημέρα κι όχι μόνο την Πρωταπριλιά. Εν ολίγοις, ο μιντιακός εγγραμματισμός
της κοινωνίας είναι εκ των ων ουκ άνευ.
Η 2α Απριλίου είναι
μια συνηθισμένη ημέρα. Είναι η ημέρα μετά την Πρωταπριλιά, η ημέρα που
υποτίθεται οι ψευδείς ειδήσεις υπαναχωρούν και δίνουν τη θέση τους στις
αληθείς. Επιστροφή, λοιπόν, στην ομαλότητα, μόνο που η «ομαλότητα» δείχνει ότι
4 στους 10 Ευρωπαίους διαβάζουν καθημερινά ψευδείς ειδήσεις (Ευρωβαρόμετρο,
Απρίλιος, 2018). Το έθιμο της Πρωταπριλιάς, λοιπόν, εξελίχθηκε σε καθημερινό
φαινόμενο. Από το 2017, η 2α Απριλίου έχει οριστεί ως η Διεθνής Ημέρα Ελέγχου
Εγκυρότητας των Ειδήσεων (International Fact-Checking Day) από τους οργανισμούς
«The Poynter Institute» και «International Fact-Checking Network». Η επιλογή
της ημερομηνίας έγινε σκόπιμα, ώστε να ακολουθεί την Πρωταπριλιά,
υπενθυμίζοντας σε όλους την αναγκαιότητα καθημερινής κριτικής ενατένισης των
ΜΜΕ. Σκοπός της Διεθνούς Ημέρας Ελέγχου Εγκυρότητας των Ειδήσεων είναι η
ευαισθητοποίηση του κοινού στο πρόβλημα των ψευδών ειδήσεων, η διοργάνωση σχετικών
εκδηλώσεων και η προώθηση της Παιδείας και του γραμματισμού στα Μέσα (Media Literacy).
Η Παιδεία στα Μέσα (Media
Education) είναι η διδασκαλία και μάθηση των Μέσων, ενώ ο γραμματισμός στα Μέσα
το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας με τις γνώσεις και τις δεξιότητες που
αποκτιούνται. Η μιντιακή εγγραμματοσύνη, λοιπόν, αφορά την ικανότητα ενός
ατόμου να ερμηνεύει αυτόνομα και κριτικά τη ροή, την ουσία, την αξία και τις
συνέπειες των Μέσων σε όλες τους τις μορφές. Τα Μέσα αποτελούν συμβολικά
συστήματα, τα οποία χρειάζεται να διαβάζονται ενεργά, παρά να θεωρούνται ότι
απροβλημάτιστα και αυταπόδεικτα αντικατοπτρίζουν την εξωτερική πραγματικότητα. Παρουσιάζουν
μια πτυχή της πραγματικότητας, δεν την μεταδίδουν ως έχει. Εξ αυτού, η
θεμελιώδης προτεραιότητα τόσο του σχολείου όσο και της κοινωνίας ευρύτερα
πρέπει να είναι η δημιουργία του κριτικά αυτόνομου πολίτη, αυτού δηλαδή που με
αυτοπεποίθηση, ωριμότητα και χωρίς εξωτερική καθοδήγηση προσεγγίζει κριτικά τα
μιντιακά κείμενα που συναντά καθημερινά -και όχι μόνο την Πρωταπριλιά. Στα
σχολεία, εκ των πραγμάτων, υπάρχει ένα τεράστιο πεδίο δράσης για σχετικά
προγράμματα. Θα πρέπει, μάλιστα, να εισαχθεί η Παιδεία στα Μέσα στα αναλυτικά
προγράμματα όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων, αρχίζοντας από το νηπιαγωγείο,
αφού όσο νωρίτερα ξεκινά τόσο πιο αποτελεσματική αποδεικνύεται, όπως άλλωστε εισηγείται
η Κομισιόν από το 2009. Ή, τουλάχιστον, να θεσμοθετηθεί από το Υπουργείο
Παιδείας και Πολιτισμού σε συνεργασία με την Αρχή Ραδιοτηλεόρασης η ημέρα
Ελέγχου Εγκυρότητας των ειδήσεων και η Εβδομάδα Γραμματισμού στα Μέσα.
Σ' έναν κόσμο όπου
οι ειδήσεις κατασκευάζονται με επιτηδειότητα, διαμοιράζονται ραγδαίως και
ευρέως και καταναλώνονται πριν καν γίνουν κατανοητές, οι δεξιότητες του
μιντιακού γραμματισμού είναι απαραίτητες όσο ποτέ άλλοτε. Η Διεθνής Ημέρα
Ελέγχου Εγκυρότητας των ειδήσεων υπενθυμίζει -μία ημέρα μετά τα Πρωταπριλιάτικα
ψέματα- την ανάγκη καθημερινής κριτικής ενατένισης του μιντιακού σύμπαντος.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου