Κρίσιμες επισημάνσεις για τον πολυπληροφοριακό κόσμο

Μερικές κρίσιμες επισημάνσεις από την Μπετίνα Ντάβου για τον πολυπληροφοριακό κόσμο που ζούμε:

«Κάθε μέρα καταγράφονται 20 εκατομμύρια λέξεις σε κείμενα που περιέχουν νέες τεχνικές πληροφορίες, τις οποίες για να επεξεργαστεί ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης θα χρειαζόταν έξι εβδομάδων οκτάωρο ημερήσιο διάβασμα με ταχύτητα 1000 λέξεων το λεπτό. Αλλά στο μεταξύ (και εφ’ όσον νέες πληροφορίες παράγονται συνεχώς) θα έχει δημιουργήσει νέο έλλειμμα πληροφόρησης, αντίστοιχο μιας πενταετίας και πάνω».

R. Abbot, The World as Information, 1999.

«Η έκρηξη της γνώσης των τελευταίων περίπου τριάντα χρόνων, μικρή μόνον σχέση έχει με τη γνώση αυτή καθαυτή. Σχετίζεται κυρίως με τη γνώση ως εμπόρευμα που παράγεται από τη «βιομηχανία της γνώσης». Και όπως κάθε άλλη μορφή βιομηχανικής παραγωγής […] σήμερα, η κυριότερη παρενέργεια είναι η ρύπανση: η ρύπανση του νου».

A. Wilden, System and Structure, 1980.

Παρά τις πάρα πολλές ευκαιρίες που μας δίνουν οι νέες τεχνολογίες, η Μπετίνα Ντάβου υπενθυμίζει τους περιορισμούς τους που πρέπει να έχουμε κατά νου κυρίως ως δάσκαλοι. 

Πιο κάτω καταγράφονται τα κύρια σημεία της παρουσίασης:

Υπάρχει σήμερα μια εκρηκτική αύξηση της ποσότητας των πληροφοριών την ίδια στιγμή που οι εγγενείς δομικοί περιορισμοί της μορφολογίας του ανθρώπινου νου εξακολουθούν να ισχύουν. Ξέρουμε από τη γνωστική ψυχολογία ότι ο ανθρώπινος νους ειδικά σε τρέχουσα επεξεργασία δεν έχει απεριόριστες δυνατότητες, τόσο απεριόριστες όσες οι πληροφορίες που διακινούνται γύρω μας.

Με την αύξηση της ποσότητας των πληροφοριών παρατηρούμε μια πτώση της ποιότητάς τους (αποσπασματικές, δραματοποιημένες, εφήμερες, συνοπτικές). Κάθε μέρα βγαίνει κάτι καινούριο το οποίο ανατρέπει ή τροποποιεί το παλιό το οποίο δεν έχουμε ακόμα προλάβει να αφομοιώσουμε και να εφαρμόσουμε.

Μία άλλη επισήμανση αφορά αυτό που ονόμασε ο Giddens «επίδραση της συρραφής» (αν και ο Giddens αναφερόταν στην τηλεόραση, ισχύει όμως και για το διαδίκτυο και όλα τα Μέσα σήμερα). Την παράλληλη, δηλαδή, παράθεση ιστοριών και στοιχείων (βλ. ιστοσελίδες, αλλά και σύγχρονα εγχειρίδια), οι οποίες μπορεί να μην έχουν τίποτα κοινό, απλά είναι επίκαιρες και συμπερασματικές (π.χ. αυτό βρήκε η τάδε έρευνα). Η «επίδραση της συρραφής» αντικαθιστά τις ενιαίες αφηγήσεις που θα συνέβαλλαν σε μια εις βάθος κατανόηση των γεγονότων. Μαζί μ’ αυτό έρχεται μια αποδυνάμωση της ενεργητικής και εις βάθος προσέγγισης των πληροφοριών και προτροπή στην παθητική, βιαστική και πρόχειρη επεξεργασία τους.

Κάποια κριτήρια βάσει των οποίων στην εκπαιδευτική ψυχολογία ορίζεται η παθητική, βιαστική και πρόχειρη επεξεργασία:

• επιφανειακή, παθητική προσέγγιση
• μικρός έλεγχος εγκυρότητας
• απουσία κατανόησης των σχέσεων μεταξύ των πληροφοριών και των συμπερασμάτων στα οποία οδηγούν οι πληροφορίες (απλώς έχουμε παραθέματα σε ένα χαρτί/οθόνη)
• αποτυχία διεξαγωγής ή απόδοσης νοήματος στις πληροφορίες (γιατί είναι αρκετά συνοπτικές)
• ουδέτερη στάση απέναντι στις πληροφορίες (γιατί δεν εντοπίστηκαν μέσα από μια κοπιαστική διαδικασία)
• αδυναμία να ανιχνευθεί προσωπική σημασία ή να εντοπισθεί προσωπικό ενδιαφέρον (γιατί είναι πάρα πολλές με αποτέλεσμα να χάνουμε το προσωπικό μας κίνητρο για το τι θέλαμε να κάνουμε)

Όσοι είναι δάσκαλοι ξέρουν ότι η επεξεργασία της γνώσης και η μάθηση ευδοκιμούν:

• στο πλαίσιο της δυναμικής των ανθρώπινων σχέσεων
• με χρονική και τοπική συμπαρουσία
• με την αξιοποίηση όλων των αισθητηριακών οδών
• την ανταλλαγή συναισθημάτων

Αυτά δεν τα έχουμε στις διαδικτυακές κοινότητες. Δεν είναι απαραίτητα, όμως θα πρέπει και αυτά να υπάρχουν συμπληρωματικά.

Μερικά αθροιστικά επακόλουθα των πιο πάνω επισημάνσεων, τα οποία πρέπει να προσέχουμε στις καινούριες διαδικτυακές σχέσεις και δραστηριότητες μας:

• Αποπροσωποποίηση της γνώσης (εκτός σχεσιακού πλαισίου, με παρτενέρ έναν «άγνωστο άλλο»)
• Μόνιμη αίσθηση ελλιπούς κατανόησης (Οι πληροφορίες είναι πάρα πολλές και αποσπασματικές. Υπάρχει και το θέμα της βιασύνης του σύγχρονου ανθρώπου. Δύσκολα αισθάνεται κανείς ότι κατέχει ένα αντικείμενο.)
• Δέος απέναντι στις τόσες πληροφορίες που σε μια ιδανική κατάσταση απεριόριστων νοητικών ικανοτήτων θα μπορούσαν να μετατραπούν σε γνώση
• Έγκληση προς μια διαρκή «ενημέρωση» της ήδη υπάρχουσας γνώσης που παλιώνει με ταχύτατους ρυθμούς
• Σύγχυση λόγω του πλήθους και της αποσπασματικότητας των πληροφοριών
• Δυσκολία διεξαγωγής προσωπικού νοήματος
• Οδηγούμαστε σε παραίτηση ή παντοδυναμία (τα έχω δει/σκανάρει όλα) και συνεπώς ημιμάθεια

Ποιες θα μπορούσαν να είναι οι προφυλάξεις από αυτό που ο Wilden ονόμασε «ρύπανση»;

• Ενδυνάμωση των «πραγματικών» σχέσεων και δραστηριοτήτων στην «εκτός σύνδεσης» πραγματικότητα, που εξακολουθούν να είναι σημαντικές για όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως ηλικίας.
• Άσκηση στην κριτική στάση μέσα στον πολυπληροφοριακό κόσμο, από πολύ νωρίς στη ζωή και πάντοτε σε σχέση με την προσωπική  σημασία των πληροφοριών (τι μου είναι αναγκαίο, που προϋποθέτει αυτογνωσία).
• Ενεργητική και εις βάθος προσέγγιση των πληροφοριών, της γνώση και της μάθησης.

Η ενεργητική και εις βάθος προσέγγιση προϋποθέτει τέσσερις τουλάχιστον συνθήκες:

• να ενδιαφέρεται το άτομο για τη συνοχή, τη σημασία και την προέλευση των πληροφοριών
• να έχει τη δυνατότητα να τις κρίνει και να τις αξιολογεί
• να μπορεί να επιλέγει τις πιο σημαντικές και περιεκτικές σε νόημα, ώστε να εμβαθύνει στη σημασία τους και να οδηγείται σε συμπεράσματα
• να έχει αναπτύξει την ικανότητα να αξιολογεί τις ίδιες τις νοητικές του λειτουργίες και να τις προσαρμόζει καταλλήλως (μεταγνώση).

Φαίνεται ότι όλες αυτές οι νέες δυνατότητες που έχουμε σήμερα στα χέρια μας δημιουργούν για τους δασκάλους όλων των βαθμίδων πολύ σημαντικές καινούριες προκλήσεις, όχι σαν αυτές που είχαμε πριν είκοσι χρόνια αφού πλέον όλοι γνωρίζουν να χρησιμοποιούν τα νέα εργαλεία, αλλά να μπορούν να τα εντάξουν στη ζωή και στην πρακτική με έναν αλληλοσυμπληρωματικό τρόπο με τις υπόλοιπες δραστηριότητες των πραγματικών σχέσεων και της πραγματικής ζωής.

Οι διαφάνειες της παρουσίασης υπάρχουν εδώ