Η τρέχουσα εβδομάδα (24-31 Οκτωβρίου 2020) έχει οριστεί από την UNESCO ως η Παγκόσμια Εβδομάδα για την Παιδεία στα Μέσα και την Πληροφορία. Ο διοργανωτής καλεί όλες τις χώρες να αναλάβουν δράση και πρωτοβουλίες που προάγουν τη μιντιακή εγγραμματοσύνη στον γενικό πληθυσμό, τόσο στους μεγάλους όσο και στους μικρούς.
Η συμπερίληψη της Παιδείας στα Μέσα στο πρόγραμμα των δράσεων της UNESCO αποτελεί επακόλουθο της αδιάλειπτης, πλέον, εμφιλοχώρησης των Μέσων στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου. Τα Μέσα επηρεάζουν βαθύτατα αντιλήψεις, πεποιθήσεις και στάσεις. Μεγάλο μέρος της εμπειρίας για τον κόσμο, της ιστορικής γνώσης, των δημοκρατικών διαδικασιών, της πολιτειότητας, της διά βίου μάθησης, καθώς και της δυνατότητας για αλληλεπίδραση και κοινωνικοποίηση στηρίζεται στα Μέσα ή/και διαμεσολαβείται απ’ αυτά. Η μεγάλη εικόνα του σύγχρονου μεσοποιημένου πολιτισμού αναδεικνύει τη ζωτική σημασία που έχει η Παιδεία στα Μέσα.
Σχετικά με την εκπαίδευση, οι τρεις βασικοί γραμματισμοί: ανάγνωσης, γραφής και αριθμητικής, σταδιακά δεν θα είναι αρκετοί –εάν δεν είναι ήδη. Τα παιδιά χρειάζονται, ολοένα και περισσότερο, να αναπτύξουν προχωρημένες δεξιότητες κριτικής σκέψης, ώστε να αποκωδικοποιούν τα μιντιακά μηνύματα που τα περιβάλλουν. Είναι, δηλαδή, πολύ κρίσιμο να κατανοήσουν τη «γραμματική» των Μέσων. Αυτός ο νέος τύπος γραμματισμού ονομάζεται γραμματισμός στα Μέσα (Media Literacy) κι επιτυγχάνεται διαμέσου της Εκπαίδευσης στα Μέσα (Media Education). Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2007) ο γραμματισμός στα Μέσα μπορεί να οριστεί ως η δυνατότητα πρόσβασης, ανάλυσης και αξιολόγησης της δύναμης των εικόνων, ήχων και μηνυμάτων, με τα οποία ερχόμαστε αντιμέτωποι σε καθημερινή βάση κι αποτελούν ένα σημαντικό μέρος του σύγχρονου πολιτισμού. Ο γραμματισμός στα Μέσα αναφέρεται σε όλα τα Μέσα ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένων της τηλεόρασης, κινηματογράφου, ραδιοφώνου και μουσικής, έντυπων Μέσων ενημέρωσης, διαδικτύου κι άλλων νέων ψηφιακών τεχνολογιών επικοινωνίας.
Τα σχολεία, εν προκειμένω, (προσ)καλούνται να συμμετάσχουν στην παγκόσμια εβδομάδα, διοργανώνοντας ειδικές ενότητες κριτικής ανάγνωσης των Μέσων και δημιουργικής παραγωγής. Οι θεματικές από τις οποίες μπορεί να αντλήσει και να εστιάσει ένα σχολείο ή μια τάξη είναι πολλές: εφημερίδες, τηλεοπτικές ειδήσεις, ψευδείς ειδήσεις, φωτοδημοσιογραφία, ραδιόφωνο, διαφημίσεις, δημοσιογραφική δεοντολογία, Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης κ.ά. Σε κάθε περίπτωση, το οικείο περιεχόμενο των Μέσων πρέπει να γίνεται ανοίκειο, τουτέστιν, τα παιδιά να ατενίσουν τα Μέσα με νέα θωριά, υπό το φως νέας γνώσης -και μάλιστα κριτικής.
Για παράδειγμα, η μελέτη των πρωτοσέλιδων των εφημερίδων αποτελεί μια πλούσια σε κριτικά ερεθίσματα και ερωτήματα μαθησιακή ευκαιρία. Πώς κάλυψαν το ίδιο θέμα διαφορετικές εφημερίδες; Ποια θεματολογία επικρατεί; Ποιος αποφασίζει τι θα δημοσιευθεί και τι όχι; Πώς ιεραρχήθηκαν τα θέματα; Πώς επιβιώνουν οικονομικά οι εφημερίδες;
Το ίδιο συμβαίνει και με ένα τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων. Οι ειδήσεις συνιστούν ουσιαστικά ένα κείμενο κι ως τέτοιο πρέπει να εξετάζονται. Σαν μια αφήγηση των συμβάντων των τελευταίων είκοσι τεσσάρων ωρών, με σταθερούς ρόλους και πρωταγωνιστές και με αρχή-μέση-τέλος. Η μελέτη των τηλεοπτικών ειδήσεων είναι χρήσιμο να ασχολείται εις βάθος με τα λόγια, τον ήχο και τις εικόνες σε ξεχωριστές υποενότητες.
Οι ψευδείς ειδήσεις, ένα θέμα που έλαβε τεράστια δημοσιότητα ανά το παγκόσμιο τα τελευταία χρόνια, μπορεί και πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο μελέτης στα σχολεία και ιδιαίτερα από τις μικρές τάξεις. Είναι δυνατόν να κυκλοφορήσει κάτι στα Μέσα που δεν είναι αλήθεια; Για ποιον σκοπό; Υπάρχουν παραδείγματα ειδησεογραφικών ιστοριών που αποδείχθηκαν fake news και ποιες είναι ορισμένες χαρακτηριστικές; Ποια είναι η διαφορά misinformation (χωρίς πρόθεση) με disinformation (με πρόθεση); Ένας δημοσιογράφος εκφράζει την αλήθεια ή την άποψή του; Η ειδησεογραφική αλήθεια είναι εφικτή ή καλύτερα να μιλάμε για αμεροληψία;
Η λεγόμενη φωτοδημοσιογραφία αναμένεται να προβληματίσει σχετικά με τον αφορισμό ότι οι εικόνες λένε πάντα την αλήθεια. Ισχύει αυτό; Τότε ποιος ο ρόλος του φωτογράφου; Ποιος είναι ο ρόλος της γωνίας λήψης, της απόστασης, του πλάνου, των φίλτρων κ.ά. Ποιους περιορισμούς έχει μια φωτογραφική μηχανή; Ποιος δίνει οδηγίες στον φωτορεπόρτερ και τι μπορεί του ζητάει; Και τέλος, ποια είναι η μετέπειτα διαδικασία όταν η φωτογραφία φθάσει στα γραφεία του Μέσου: επιλογή φωτογραφίας και επεξεργασία/περικοπή, πλαισίωση και ιεράρχηση, καταγραφή λεζάντας κ.λπ. Εντέλει, μετά από όλη αυτή τη διαδικασία η φωτογραφία παραμένει η ίδια ή αλλάζει το νόημά της;
Η επιλογή των διαφημίσεων θα φέρει στην επιφάνεια ζητήματα που συνήθως αγνοούνται ή δεν προβληματίζουν όσο θα έπρεπε. Για παράδειγμα, ποιες μεθόδους χρησιμοποιούν τα Μέσα και οι διαφημιστές για να τραβήξουν την προσοχή του κόσμου; Ποια η σχέση των διαφημιζόμενων με το Μέσο; Οι διαφημιζόμενοι διαθέτουν τη δύναμη να καθορίζουν την ειδησεογραφική ατζέντα; Τι είναι τα advertorials (πληρωμένα συγκεκαλυμμένα διαφημιστικά δημοσιογραφικά άρθρα); Μπορεί κάποιο Μέσο να γράψει κάτι που δεν θα συμφωνούσε ένας διαφημιζόμενος; Πώς θεωρούν τα Μέσα και οι διαφημιστές τον κόσμο: πολίτες ή καταναλωτές;
Στα μαθήματα των Μέσων αναπόφευκτα θα αναδυθούν δύσκολα ζητήματα που άπτονται των κανόνων δεοντολογίας. Είναι χρήσιμο ο πρωταρχικός προβληματισμός να αφορά το κατά πόσο η θέσπιση κανόνων πρέπει να προέρχεται από το κράτος μέσω νομοθετικής διευθέτησης ή να εναπόκειται στην αυτορρύθμιση των ίδιων των δημοσιογράφων. Τα παιδιά μπορούν να εκφέρουν ελεύθερα τους προβληματισμούς τους σχετικά με την ελευθερία του λόγου, το ήθος και την ηθική στην δημοσιογραφία. Η μελέτη του εθνικού δημοσιογραφικού κώδικα δεοντολογίας, καθώς και άλλων χωρών, είναι αποτελεί το κυρίως μέρος των μαθημάτων αυτών. Τα παιδιά μπορούν, επίσης, να συντάξουν τον δικό τους κώδικα δεοντολογίας που θα διέπει, παραδείγματος χάρη, την συμπεριφορά τους στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης.
Πιο συγκεκριμένες διδακτικές ιδέες βρίσκονται αναρτημένες στον ιστότοπο https://milpeer.eu/documents/130/. Πρόκειται για δωρεάν κι ελεύθερα προσβάσιμα σχέδια μαθήματος, στα ελληνικά κι αγγλικά, 32 σαραντάλεπτων διδακτικών περιόδων, τα οποία συγκροτούν μία ενδεικτική ενότητα Εκπαίδευσης στα Μέσα διάρκειας ενός μηνός. Η εν λόγω ενότητα αποτέλεσε την κυπριακή συμμετοχή στον διεθνή διαγωνισμό «Media & Information Literacy Educational Resource-2015» και βραβεύθηκε με την 3η θέση.
Είναι προφανές ότι οι διδακτικές ιδέες για ένα τόσο ευρύ θέμα είναι ανεξάντλητες. Εναπόκειται στο σχολείο, τη δασκάλα και τα παιδιά να συναποφασίσουν τη θεματολογία και τη στόχευση σε αντιστοιχία με τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντά τους. Ωστόσο, χρειάζεται, εκ μέρους της εκπαίδευσης, μια καταρχήν παραδοχή της αναγκαιότητας εισαγωγής της κριτικής διερεύνησης της μιντιακής οικολογίας στα σχολεία. Τα Μέσα συνιστούν τη γεωγραφία του τόπου που κινείται ο σύγχρονος άνθρωπος. Είναι ο τόπος μέσα στον οποίο δίνει νόημα στον κόσμο και τον εαυτό του κι αυτό η εκπαίδευση δεν μπορεί να το αγνοήσει. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, η Παιδεία στα Μέσα δεν είναι πολυτέλεια, αλλά επείγουσα προτεραιότητα. Η συμμετοχή των σχολείων στην Παγκόσμια Εβδομάδα για την Παιδεία στα Μέσα και την Πληροφορία συνιστά μια πρώτη σοφή κίνηση.
*του Αντώνη Ζαρίντα
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου